Als ik voorheen de woorden ‘regeneratief’ en ‘permacultuur’ tegenkwam, dacht ik aan ingewikkelde landbouwmethodes. Maar nu ik een week op regeneratieve boerderij Schevichoven van Maarten en Eliëtte van Dam heb doorgebracht, weet ik dat het slechts ingewikkeld klinkende termen zijn voor een manier van voedsel verbouwen die juist teruggaat naar de basis. Je laat de natuur voor een groot deel het werk doen en dat maakt dit tot een allesbehalve standaard manier van ‘boeren’. En allesbehalve standaard zijn de boeren in kwestie zelf ook.
Ik arriveer op Schevichoven in Leersum terwijl het groeiseizoen op haar einde loopt. Bij mijn eerste rondje over het landgoed zie ik verschillende velden met rechte strokenteelt. In deze stroken worden lage bessenstruiken gecombineerd met hoge appel- en amandelbomen, wild ogende druivenplanten wisselen stuivertje met laurier en lavendel. Het is zelfs zo laat in het seizoen een prachtig kleurrijk geheel en het lijkt op niets wat ik tot nu toe heb gezien op de andere boerenbedrijven die ik de afgelopen twee maanden bezocht.
Schevichoven betekent oorspronkelijk Vlashoeve en is officieel een historische buitenplaats. Het boerenbedrijf heeft een lange historie en wordt voor het eerst in 1354 in de lokale geschiedenisboeken genoemd. In 2015 besluiten Maarten en Eliëtte van Dam de boerderij die op dat moment vrij komt te kopen, omdat ze graag ‘buiten’ willen wonen. Ze hebben op dan nog geen concrete plannen voor het opzetten van een regeneratieve boerderij. Maar op het moment dat ze aan de slag gaan met de twee hectare landbouwgrond die bij de boerderij ligt, begint het te kriebelen en besluiten ze om ‘boer’ te worden.
Herstellend boeren
Bij het maken van de plannen voor boerderij Schevichoven staat het voor Maarten en Eliëtte meteen vast dat ze regeneratief gaan boeren. Dit is een vorm van boeren die bodem en biodiversiteit herstelt. Het tweetal gaat op zoek naar mensen die hier al meer van weten. Ze verdiepen zich in de omgeving en de bodemgesteldheid, om zo de best passende landbouwvorm voor het gebied te bepalen. Schevichoven ligt aan de bosrand en Maarten en Eliëtte besluiten om principes van agro-forestry en voedselbossen toe te passen en natuurinclusief te gaan boeren. Door het maken van deze plannen wordt hun enthousiasme aangewakkerd en de ambities groeien alsmaar groter. Ze besluiten om ook de resterende hectaren van de omliggende twintig op te nemen in hun plannen en in transitie te brengen van reguliere naar regeneratieve landbouwgrond.
Zowel Maarten als Eliëtte zijn niet het prototype boer waar je misschien in eerste instantie aan denkt. Het boeren zit bij hen niet in de familie en ze hebben beiden nog nooit op een boerderij gewerkt. Eliëtte heeft verschillende marketingfuncties bij grote bedrijven gehad. Maarten is een rasondernemer en heeft verschillende bedrijven opgericht. Toch komt de keuze om een boerderij te starten niet helemaal uit de lucht vallen. Beiden hebben ze in hun jeugd veel tijd in het buitengebied doorgebracht en Maarten heeft in het verleden geholpen om verschillende boerderijen in binnen- en buitenland van de grond te krijgen. Hij verdiept zich al jaren in duurzame landbouwmethodes en met zijn andere onderneming, PYMWYMIC, investeert hij in technologische oplossingen die bijdragen aan de voedselketen van de toekomst.
Om het gebrek aan agrarische ervaring op te vullen, vragen Maarten en Eliëtte permacultuur en agro-forestry experts Taco Blom en Sjef van Dongen om hen te helpen met het ontwerp van de boerderij en het beplantingsplan. Deze samenwerking zorgt voor de perfecte combinatie van vakkennis over regeneratief boeren en de commerciële achtergrond van Maarten en Eliëtte. Maar ondanks dat ze de beste kennis tot hun beschikking hebben, voelt het starten van de boerderij als een enorme opgave. Als ik ze vraag waarom ze zo’n grote uitdaging aangaan naast alle andere dingen die ze al ondernemen, komt hun drijfveer boven. Beiden voelen ze een sterke verantwoordelijkheid om bij te dragen aan verduurzaming van het voedselsysteem. Het is tijd voor hun generatie om in actie te komen.
Wortels en bieten als grote afwezige
De twee kersverse boerenondernemers laten er geen gras over groeien. In 2020 zijn de eerste twee hectare van Schevichoven aangeplant. Nu, eind 2022, zijn daar vier hectare bijgekomen en dit jaar heeft de allereerste oogst plaatsgevonden. Tijdens mijn eerste werkdag op de boerderij mag ik helpen met het opbinden van kiwibessen. Het valt me direct op dat de gewassen om me heen verre van standaard zijn. Even denk ik: waar zijn de wortelen, bieten en pompoenen? Al snel realiseer ik me dat dit geen vaste planten zijn. Er wordt op Schevichoven geboerd op basis van permacultuur. Er wordt geïnvesteerd in optimale bodemkwaliteit en daarom wordt de bodem niet omgeploegd, wordt er geen gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen en er wordt enkel gewerkt met vaste, meerjarige planten. Het is iets waar ik nog nooit zo over na had gedacht, maar de meeste planten die we eten zijn eenjarig: ze worden geplant, geoogst en opnieuw ingeplant. Op Schevichoven groeien alleen meerjarige planten die blijven staan en ieder jaar opnieuw oogst geven. Er groeien nu zo’n 40 verschillende soorten groente, kruiden, fruit en noten. Denk aan rabarber, dropplant, citroenmelisse, walnoot, kruisbessen, zwarte bessen, frambozen en artisjokken.
Excelsheet als fundament voor succes
De grootste drijfveer van Maarten en Eliëtte om Schevichoven te starten, is om te laten zien dat je gezond en lekker voedsel kunt produceren op een manier die bijdraagt aan herstel van biodiversiteit en de bodem. En misschien nog wel het allerbelangrijkste: dit doen op een manier die financieel uit kan. Want dat is volgens hen noodzakelijk als je andere boeren mee wilt krijgen in deze nieuwe oude vorm van landbouw. Het fundament van de bewijslast waarmee het duo wil aantonen dat hun aanpak rendabel is, is een enorme excelsheet waarin tot op het kleinste detail is doorgerekend wat iedere vierkante meter van de boerderij kost en wat het moet gaan opleveren. De berekeningen laten zien dat het kan: als ze dit plan volgen en de aannames kloppen, dan kunnen ze er een gezonde boterham aan gaan verdienen. En niet door allerlei extra nevenactiviteiten, zoals productverkoop in een eigen boerderijwinkel of voor een premiumprijs exclusieve producten ontwikkelen voor een specifieke doelgroep. Nee, de excelsheet gaat uit van gangbare marktprijzen, zonder specifiek keurmerk of subsidies. Schevichoven teelt en verkoopt, net zoals de meeste boeren dat doen.
Het inspireren van anderen, zoals investeerders en overheden, is een belangrijk onderdeel van de aanpak van Maarten en Eliëtte. Het afgelopen jaar ontvingen ze zo’n 2000 geïnteresseerden op de boerderij. Maar de focus ligt op het inspireren van mede-boeren. Daarom zijn ze met behulp van de provincie Utrecht en Europese Unie gestart met het programma ‘kennisdeling regeneratieve landbouw’. Boeren die interesse hebben in regeneratieve landbouw kunnen in drie fases toewerken naar de overgang van hun huidige boerderij naar een regeneratieve vorm van landbouw. Inmiddels doen al 70 boeren mee met dit programma. Door ook andere boeren te inspireren om mee te doen, hopen Maarten en Eliëtte hun impact uit te breiden van hun eigen 20 hectare, naar wel 5.000 hectare van collega-boeren in 2040.
De ambities zijn groot. Met Schevichoven proberen Maarten en Eliëtte echt iets nieuws neer te zetten. Er zijn weinig concrete voorbeelden van boerderijen die hetzelfde doen op een rendabele manier. Wat mij opvalt is dat het stel een rotsvast vertrouwen heeft in een goede afloop. Toch is dat echt nog even afwachten. De boerderij zal pas na 5 tot 7 jaar echt vruchten af gaan werpen, dat is dus op zijn vroegst in 2025. Tot die tijd is het vooral een kwestie van heel hard werken, finetunen en hopen dat de excel sheet klopt. Maar Maarten en Eliëtte zijn ervan overtuigd dat dit de juiste richting is, omdat de natuur veel beter dan de mens weet hoe zo optimaal mogelijk te presteren. En het voelt volgens hen ook gewoon logisch om Schevichoven met de natuur mee te laten werken in plaats van tegen de natuur in. Door te werken aan de hand van de bestaande processen in de natuur, kan het niet anders dan dat de natuur hier die glansrol gaat pakken.
‘Nee’ is geen optie
Als ik Maarten en Eliëtte vraag wat de grootste uitdaging is, komen we toch weer terug op die excelsheet. De kosten die opgenomen zijn in de plannen zijn een goed gemaakte inschatting. Maar wat als die toch niet blijken kloppen? Deze manier van boeren is arbeidsintensief en dus kostbaar. Naast zijzelf zijn er twee boeren – Ruben en Myrthe – fulltime in dienst. Het jonge stel doet vol passie het dagelijkse werk op de boerderij, maar in de toekomst zal er een arbeidskracht per twee hectare nodig zijn om al het werk gedaan te krijgen.
Het boeren op Schevichoven is echt een ontdekkingstocht. Ook de manier waarop de boerderij is gefinancierd is verre van standaard. Tweederde van de benodigde startfinanciering komt vanuit eigen middelen en een lening. De rest, maar liefst 1,2 miljoen euro, is opgehaald tijdens twee crowdfundingcampagnes. Dat is een bijzondere prestatie en dit succes is vooral te danken aan de sterke ondernemersgeest van het stel. Als ze iets voor ogen hebben, dan gaan ze er helemaal voor. Meerdere malen geven Maarten en Eliëtte aan dat ze simpelweg geen ‘nee’ accepteren. Komen er uitdagingen op hun pad? Dan is er altijd wel oplossing te vinden.
Ik ben onder de indruk van de positieve levenshouding van Maarten en Eliëtte en de sterke overtuiging dat hun ambitieuze plan slaagt. Deze mentaliteit is aanstekelijk en zorgt ervoor dat mensen willen meedoen en vertrouwen hebben in hun plannen. Maarten en Eliëtte investeren in een andere manier van boeren om bij te dragen aan de voedselketen van de toekomst. Met een rotsvast vertrouwen in de natuur als gids, die voor hen een groot deel van het werk doet.
Wil je Maarten en Eliëtte verder helpen? Bezoek Schevichoven voor een rondleiding of ga op bezoek met je bedrijf of school. Ga in gesprek over afname van de heerlijke producten die van het land komen. Ben je boer en heb je interesse in regeneratief boeren? Meld je dan aan voor het programma kennisdeling.
Onder iedere verhaal geef ik aan wat voor bijdrage ik ontvang voor de verhalen die ik maak en van wie. Schevichoven draagt bij aan mijn werk door me te betalen voor de uren die ik meegewerkt heb op de boerderij.
