Je eigen regeneratieve boerderij starten zonder eigen grond, relevante achtergrond of werkervaring, is nogal een uitdaging. Als je de grond waarop die boerderij is gevestigd dan ook nog wilt laten financieren door je community, maakt dat de challenge praktisch onuitvoerbaar. Doen wat eigenlijk niet kan. Dat is precies wat de twee startende boeren Jaap Fris (41) en Niels Moshagen (40) doen op hun regeneratieve Lenteland boerderij Erve Kiekebos. Iedere keer weer.
Als ik aankom op de voormalige veehouderij in het Gelderse Empe, zie ik nog niet direct wat het bijzondere verhaal is dat achter deze boerderij schuilgaat. De oude koeienstallen met voedersilo’s staan er nog en het erf lijkt verdacht veel op andere boerderijen in de omgeving. Totdat ik bij het land kom aan de achterzijde van de boerderij.
Erve Kiekebos is een boerderij met 18 hectare land. Met het blote oog zijn de grenzen van het perceel van Jaap en Niels te zien. De ruige velden met verschillende grassen en kruiden steken af tussen de gladgestreken grasvelden van de omliggende boerderijen. Het stralende middelpunt van de boerderij is een prachtige groentetuin die 60 monden voedt d.m.v. een wekelijks groenteabonnement. Er lopen drie Aberdeen Angus koeien op het grasland, die zorgen voor begrazing en bemesting van het land. De boerderij is nog in opstart en veel werk moet nog verzet worden. Maar al vanaf het begin wordt de boerderij veelvuldig bezocht door geïnteresseerden en vormt het een spil in de transitie naar regeneratieve landbouw. En dat snap ik, want als ik tussen mijn wimpers doorkijk, kan ik me inbeelden hoe deze plek er over een aantal jaar uitziet.
Boeren met en voor elkaar
Jaap en Niels zijn nu ruim een jaar bezig om hun droom te verwezenlijken: een regeneratieve boerderij die in samenwerking met en voor de regio voedsel produceert in balans met mens, dier en omgeving. En niet onbelangrijk: de grond van de boerderij moet uiteindelijk volledig eigendom gaan worden van de mensen die betrokken zijn bij de boerderij. Die werkwijze is gebaseerd op het principe van een commons. Vroeger was landbouwgrond niet van één eigenaar die er rendement op moest behalen, zoals nu vaak wel het geval is, maar behoorde de grond toe aan iedereen die ervan eet. En daar moeten we volgens deze twee boeren naar terug.
Jaap en Niels denken dat gespreid bezit van landbouwgrond de perverse prikkels uit het huidige landbouwsysteem kan halen. Nu zorgen die financiële prikkels er vaak voor dat enkel gestreefd wordt naar kortetermijnwinst, in plaats van dat er geïnvesteerd wordt in gezonde bodems en biodiversiteit. Dat is de reden dat ze zich als Lenteland-boer hebben aangemeld. Moederorganisatie Lenteland heeft inmiddels vier boerderijen in België en Nederland voorgefinancierd van boeren die aan de slag gaan met het ontwikkelen van de boerderij en het werven van mede-eigenaars. Het herfinancieren van de geïnvesteerde 2,8 miljoen euro is de uitdaging die Niels en Jaap momenteel voor zich hebben. En dat is niet niks.
Van de surfers lifestyle naar het boerenleven
Gelukkig kom ik er in mijn meewerkweek al snel achter dat Jaap en Niels zich niet snel laten ontmoedigen door grote uitdagingen. Boer worden op je eigen boerderij zonder dat je daar bent opgegroeid of er enige ervaring of opleiding in hebt, is in Nederland praktisch onmogelijk. Toch lukt het de twee om het voor elkaar te krijgen. Ik leer Jaap en Niels kennen als twee enthousiaste, vrolijke en energieke mannen. Als ze ziet, zou je ze eerder inschatten als sportieve, stoere surfdudes dan als een boer. En ik blijk daarmee eigenlijk niet ver van de waarheid te zitten.
Dag 1 - Kennismaken en werken aan de omheining voor de koeien
Niels groeit op in Duiven en leeft in zijn jongere jaren de echte surfers lifestyle. Hij volgt de wind en golven, slaapt achter in zijn auto en brengt de meeste uren op zijn surfboard door. Hij geniet van de vrijheid en surft op hoog niveau. Uiteindelijk besluit hij niet te gaan voor het professionele surfersleven, maar kiest hij voor een universitaire opleiding Industrieel Ontwerpen in Enschede. Hij doet uiteindelijk tien jaar over zijn studie, omdat de golven hem niet helemaal loslaten. En ook omdat hij veel tijd besteedt aan het meebouwen aan de met zonne-energie aangedreven auto ‘Twente One’ waarmee hij meedoet aan de World Solar Challenge in Australië.
Jaap zoekt het avontuur iets dichter bij huis. Hij helpt in zijn tienerjaren af en toe mee op een veehouderij in de buurt. Dat zorgt ervoor dat hij al jong veearts wil worden. Maar na een dagje meelopen, ziet hij in dat je maar weinig bezig bent met dieren beter maken. Hij besluit uiteindelijk een sportopleiding te gaan doen en wordt zelf een enthousiaste rugbyspeler.
Samen op ondernemersreis
Jaap en Niels komen elkaar in 2016 voor het eerst tegen op een locatie waar ze toevallig allebei een werkplek huren. In de pauzes roken ze vaak samen een sigaretje en leren ze elkaar steeds beter kennen. Ze blijken beide ondernemersambities te hebben en worden allebei warm van projecten waarin sociale inclusiviteit en ondernemerschap samenkomen. Samen richten ze Mindt op, een bureau waarin ze projecten starten die bijdragen aan een inclusieve en eerlijke samenleving. Hun paradepaardje is STAR/T, een start-upschool voor statushouders.
In 2018 merken de jonge ondernemers dat ze behoefte hebben aan meer focus in de projecten die ze doen. Ze blijken beiden interesse te hebben in voedsel en de relatie tussen voedselproductie en bodemgezondheid. Ze verdiepen zich in het onderwerp en dat maakt iets wakker bij de twee. Het is de eerste keer dat ze stiekem denken aan het zelf produceren van voedsel op hun eigen gemeenschapsboerderij.
Zoektocht naar landbouwgrond
In hetzelfde jaar komen de dingen ineens in een stroomversnelling. Jaap krijgt te horen dat hij eindelijk bovenaan de wachtlijst staat voor een moestuin. Op dezelfde ochtend hoort Niels op de radio een inspirerend verhaal over een ‘gewone’ burger die besluit boer te worden. Wanneer ze dit tegen elkaar vertellen, vallen de dingen op zijn plek: dit is hét moment om door te pakken. Niet meer praten over wat anders moet, maar het gewoon zelf gaan doen. Met de poten in de klei en aanpakken. Maar ja, hoe kom je in hemelsnaam aan je eigen boerderij?
Dag 2 - Oogsten voor de groentekratten en afleveren bij afhaalpunten
De twee boeren in spe maken een businessplan voor hun boerderij op drie A4’tjes en sluiten zich aan bij een aantal relevante werkgroepen. Als de twee op LinkedIn bekendmaken dat ze plannen hebben om boer te worden en op zoek zijn naar landbouwgrond, merken ze dat, in tegenstelling tot wat ze hadden verwacht, juist heel positief op hun ambitieuze plan wordt gereageerd. Er komen suggesties voor beschikbare grond uit het hele land, maar helaas zit de juiste match er niet bij. Een verslag van hun zoektocht leggen ze vast in hun podcast Aardemakers.
Niels en Jaap volgen ondertussen allerlei cursussen om meer te leren over het boerenvak. De cursus van transitiebegeleider Damaris Matthijsen maakt veel indruk. Zij helpt bij het vertalen van dromen en ambities naar concrete plannen en het eigendomsrecht van landbouwgrond is in haar werk een belangrijk onderdeel. Dat thema krijgt concreet handen en voeten als Jaap en Niels in 2021 tijdens een online event kennis maken met Lenteland-oprichter Wouter Veer. Het is het doel van Lenteland om regeneratieve boerderijen van gemiddeld 10 tot 25 hectare te ontwikkelen op prettige plekken dichtbij woongebieden waarvan de gemeenschap eigenaar wordt.
Wanneer Lenteland boerderij Erve Kiekebos in Empe aankoopt, besluiten Jaap en Niels te ‘solliciteren’ als Lenteland-boer. Hun gedegen voorbereiding, hun goede onderlinge samenwerking en hun ongeremde enthousiasme zorgt ervoor dat ze succesvol uit de selectieprocedure komen. Na vier jaar zoeken is het ze gelukt: in het voorjaar van 2021 zetten Jaap en Niels voor het eerst voet op hun ‘eigen’ boerderij.
Intelligent vooruit struikelen
Nu, in september 2023, zit het eerste volle jaar op de boerderij erop. Jaap en Niels lijken volledig gewend te zijn aan het boerenleven en zijn inmiddels aardig geïntegreerd in de lokale gemeenschap. Tijdens mijn meewerkweek help ik met oogsten en wieden in de groentetuin, brengen we groentepakketten naar ophaalpunten en bezorgen we bestellingen bij horecaklanten. Ook zijn we druk met het uitzetten van de omheining voor een nieuw perceel voor de koeien, waardoor ze dagelijks verplaatst kunnen worden naar een nieuw stukje gras. Holistische begrazing wordt dat genoemd en is onderdeel van het toekomstplan van de mannen waarin runderen een belangrijk onderdeel vormen van het landschapsbeheer.
Dag 3 - Wieden in de tuin en soep maken van eigen groente
Als ik de twee boeren vraag wat ze het leukste vinden aan hun werk, is dat niet één specifiek onderdeel. Het gaat hen allebei om het totale plaatje. Het is een puzzel. Systeemdenkers zijn het die op zoek naar het antwoord op de vraag hoe ze de ideale toekomstbestendige boerderij kunnen creëren. Bij alles wat ze doen zitten de heren in het proces van ‘intelligent vooruit struikelen’. Ieder project vraagt om kennis die nog opgezocht moet worden of om een collega-boer die ingeschakeld wordt om te helpen. Inmiddels schamen Niels en Jaap zich er niet meer voor om via de app Obsidentify op te zoeken hoe een plantje heet. Maar een tikkie onzeker zijn ze soms nog wel. De boeren-buren, hun klanten, de media: iedereen kijkt naar Jaap en Niels. Misschien verwachten al die mensen wel dat zij als boer weten hoe alles werkt?
Ambitieus… of onmogelijk?
En juist die kwetsbaarheid maakt het stel extra sympathiek. Jaap en Niels zijn gewoon twee gasten die bedacht hebben dat voedsel produceren anders moet en het zijn gaan doen. Ghandi zei ooit: ‘Be the change you want to see in the world’. Het is een gevleugelde uitspraak, waar de mannen echt naar leven. En vaak is dat een kwestie van vallen en opstaan. Als je ziet wat er na anderhalf jaar al gerealiseerd is, stemt dat hoopvol. Maar eerst moeten Niels en Jaap verder met het werven van mede-eigenaren om hun grond te financieren.
De toekomstplannen van de twee boeren zijn groots. Over een paar jaar moet Erve Kiekebos een florerende community-boerderij zijn waar boeren, klanten en geïnteresseerden uit de omgeving samenkomen. Klanten kunnen er groente, fruit, rundvlees en eitjes kopen. Boeren uit de omgeving kunnen in een mini-fabriekje op het erf hun verse boerderij-producten laten verwerken. Er is een B&B, een klein voedselbos en er is daghoreca op het terrein gerealiseerd om nog meer mensen in aanraking te brengen met de boerderij.
Dag 4 - Bestellingen voor horeca oogsten en bezorgen
Hoe kun je Niels en Jaap helpen?
Je kunt eigenaar worden van een stukje Erve Kiekebos. Woon je in de buurt? Meld je aan voor een heerlijk groentepakket vol seizoensgroente.
Onder ieder verhaal geef ik aan wat voor bijdrage ik ontvang voor de verhalen die ik maak en van wie. Goeie Grutten wil net als ik mensen inspireren door voedselveranderaars in de schijnwerpers te zetten. Daarom leveren zij, net als Erve Kiekebos, een bijdrage aan dit verhaal.
Wil jij ook bijdragen aan mijn missie? Join the grouppeas hier.
